Krzysztof - Sro Gru 14, 2011 9:29 pm Temat postu: Analiza pewnego planu Gdańska Już tu: http://www.forum.dawnygda...p=131190#131190 o ten plan już się pytałem, ale 
Postanowiłem założyć nowy wątek do jego analizy - bo wart tego. Do obejrzenia jest na stronie: http://www.vintage-maps.c...-1697::911.html opisaną jako: "Gdańsk 1679 - Dantiscum / Ichnographia Urbi Gedani et Castelli ad ostium Uistulae vulgo Weichselmunde"
W "GDAŃSK rozwój urbanistyczny i architektoniczny ..." Stankiewicza i Szermera z 1959 r. na stronie 88 jest zamieszczony ten plan, bez górnej ryciny, podpisany [Gdańsk i Wisłoujście wg stanu z ok. 1640 r. Sztych z dzieła S. Peufendorfa "De rebus Carolo Gustawo ... gestis...." Norymberga 1696] To dużo lepsze datowanie, ale stan przedstawiony na tym planie wydaje mi się być jeszcze wcześniejszy. Ta górna rycina przedstawia panoramę Gdańska sprzed budowy południowo - wschodnio - północnego pierścienia bastionów. Czyli z przed 1619 roku. Ponieważ jest już narysowany (wyryty) bastion św. Gertrudy, którego nie ma na Widoku Sztokholmskim, był wykonany po 1600 r. Z datowaniem tej ryciny nie ma większych problemów 1600 - 1619. Ale mnie chodzi o plan. Ponieważ narysowane są wszystkie bastiony - jest to stan z po 1624 roku. Ale na Dolnym Mieście (tu opisanym "Urbs noua") nie ma żadnej zabudowy. Nie ma jeszcze wykopanych kanałów, tak charakterystycznych dla tej dzielnicy. Nie wiem, gdzie znaleźć informację, kiedy je wykonano  Może ktoś pomoże? Może jakieś inne obiekty narysowane, lub nie, komuś pomogą w dokładniejszym datowaniu.
Na pewno ten plan jest starszy niż (znany mi), datowany na 1687 r. poniższy plan. Według mnie dużo starszy. pumeks - Sro Gru 14, 2011 11:50 pm Gdzieś, niedawno, czytałem o tym planie, ale chwilowo nie pomnę, gdzie? może w katalogu wystawy zbiorów T. Niewodniczańskiego? Skąd wziąłeś datę 1624? Zamknięcie pełnego obwodu fortyfikacji bastionowych wokół miasta, w znanych mi pracach datowane jest na 1636 r. Dlatego datowanie planu "ok.1640" wydaje mi się bliskie prawdzie. Są na nim fortyfikacje Biskupiej Góry, nie ma jeszcze nic na Gradowej. Nie wytyczono Placu Wałowego ani nie postawiono Małej Zbrojowni. Na Zamczysku brak podziałów parcelacyjnych wykonanych przez Georga Strakowskiego (nie pamiętam, 1648 czy 1649?), nie ma tam Domu Pracy Przymusowej (Zuchthausu);z tym wiąże się też nieuporządkowany przebieg Kanału Raduni, który narysowano tak, jakby kończył się łachą (rozlewiskiem) poniżej Rybaków Dolnych(Górnych). BillyBoy - Czw Gru 15, 2011 2:46 am Temat postu: Re: Analiza pewnego planu Gdańska
Moim zdaniem jest tam "Urbs nova", czyli "nowe miasto". pumeks - Czw Gru 15, 2011 9:11 am Wskazówek dostarcza też legenda planu, szczególnie lista kościołów: pod nr 15 jest na niej S. Salvatoris, czyli pierwszy kościół na Zaroślaku (położenie kamienia węgielnego 1633, poświęcenie kościoła 1635) Pewną zagadkę stanowi dla mnie nr 12: S. Clara, zaznaczona tuż obok Św. Katarzyny. Są dwie możliwości: albo omyłkowo nazwano tak kościół św. Brygidy, albo ta nazwa odnosi się do kaplicy pokutnic, rozebranej w latach 30. XVII wieku Krzysztof - Czw Gru 15, 2011 10:09 am
To rozlewisko, to jest z pewnością stara fosa. Czy wiadomo, kiedy ją zasypano? To nie pomoże w datowaniu mapy, ale czy wiadomo coś o kolejności wykonywania bastionów. Od których zaczęto? Które powstały jako ostatnie? pumeks - Czw Gru 15, 2011 10:21 am Daty wg. prof. Stankiewicza: Żubr 1622-23, 1625 Bastiony św. Jakuba, Lis, Ryś i Grad (Motławski), 1627-28 Bastion Młyński, Jednorożec, Lew i Wół, 1630-35 Ogrodowy, 1631-33 Królik, 1633-35 Miś i Wyskok, Bastion Wilk wykończono ok. 1636. Być może na samym końcu przebudowano dawny rondel na regularny Bastion Bożego Ciała. W międzyczasie nowe bramy: Nizinna, Żuławska i Św. Jakuba. Przed tą ostatnią w 1635 usypano rawelin (też jest widoczny na planie). Aneks: w przypisie prof. Stankiewicz podał: Ostatnia wzmianka dotycząca budowy bastionów Miasta Dolnego pochodzi z 2 kwietnia 1636 r. (Arch. Gd. 300, 10/25) Krzysztof - Czw Gru 15, 2011 12:36 pm Ta kolejność pokazuje priorytety - z której strony wroga najbardziej się bano. a - dokończenie fortyfikacji od strony Oruni. b - zabezpieczenie się od strony Wrzeszcza z na pewno bardzo ważnym bastionem Grad blokującym Motławę. c - dokończenie zabezpieczeń od strony Wisły d - reszta Krzysztof - Czw Gru 15, 2011 9:39 pm
Zastanawiające jest dla mnie to, że zaznaczone są dwie wersje tych fortyfikacji. Te podkolorowane na zielono są mocno analogiczne jak te z planu, z 1711, ale różnica jest widoczna
Ale co kartograf przedstawia cieńszą kreską (zaznaczone na czerwono). Jeszcze w kilku miejscach, taką cienką kreską, zaznacza coś, ale co? Może to projekt? Może „Cartograph: Samuel Baron von Pufendorf (*1632 - †1694)” wykonując ten plan kopiował jakiś projekt fortyfikacji z 1619 bo, przecież nie mógł sam pomierzyć Gdańska „wg stanu z ok. 1640 r.”? Może kompilował z dwóch planów (projektów) i stąd dwie wersje na Biskupiej Górce? pumeks - Czw Gru 15, 2011 11:38 pm Plan ilustrował książkę Pufendorfa, ale za jego autora - tak jak i innych rysunków w tym dziele - uchodzi Erik Jonson Dahlberg, więc poprawnie winniśmy go zwać planem Dahlberga. Rytownikiem był zaś Francois de Lapointe (podpisał się na dole z lewej strony FD La point sculp.). Dobra cyfrowa kopia planu jest tutaj: http://www.swaen.com/antique-map-of.php?id=14742 (do przeglądania w powiększeniu; gdyby ktoś umiał to ściągnąć na dysk, to byłbym wdzięczny za kopię  )
I jeszcze opinia z katalogu "Dantiscum Emporium Totius Europae Celeberrimum." (G95/6, s. 252n.)
Krzysztof - Pią Gru 16, 2011 12:42 pm
Pozostaje jeszcze do ustalenia: kiedy Francois de Lapointe mógł to robić, ale skoro robił to według "oryginału Jerzego Strakowskiego", a nie z autopsji to nie jest to takie ważne. Ciekawsze jest to, czy oprócz starego (kilkadziesiąt lat) planu Strakowskiego, a może innego autorstwa, dysponował jakimiś aktualizacjami. Co do Strakowskiego: Wikipedia http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Strakowski
Dostałem ostatnio od sympatycznego forumowicza poniższy plan.  Plik nazwany: „1619_H.Strakoffsky”. Na pewno nie ten rysunek projektu fortyfikacji był wykorzystany przez Francois de Lapointe. W tym projekcie jest inna, mniejsza ilość bastionów. A i Kamienna Śluza w innym miejscu była projektowana, niż ta wykonana.
Pogubiłem się. Ilu tych Strakowskich (Strakoffskych) było? Jerzy, Jan, H. pumeks - Pią Gru 16, 2011 12:47 pm Projekt z 1619 wyrysował Hans Strakoffsky, Baumeister (taki podpis widać koło Bastionu Karren) znany w polskiej literaturze jako Jan Strakowski; a w cytowanym przeze mnie fragmencie chodzi o jego syna, który podpisywał się najczęściej Georg Strakwitz ale u nas znany jest jako http://pl.wikipedia.org/wiki/Jerzy_Strakowski Był jeszcze Efraim, znany raczej jako wojskowy oraz autor ładnego widoku Twierdzy w Wisłoujściu. pumeks - Pią Gru 16, 2011 10:54 pm Aneks do wczorajszego postu:
Inna cyfrowa kopia planu Dahlberga, tym razem w wersji kolorowanej (wczoraj nie chciała mi się otworzyć): http://rcin.org.pl/dlibra...howContent=true I ponawiam prośbę: gdyby ktoś dysponował wiedzą i narzędziami pozwalającymi zapisać ten plan jako plik graficzny na dysku, to bardzo proszę o udostępnienie kopii.
Krzysztof - Pią Gru 16, 2011 11:54 pm Intryguje mnie ten słup na Nowych Ogrodach. Co to mogło być? Jeśli udałoby się ustalić, kiedy stał to można by przybliżyć się do daty powstania planu. pumeks - Sob Gru 17, 2011 12:03 am To jest "Schiesstange", opisałem to kiedyś w Akademii Rzygaczy http://www.rzygacz.webd.pl/index.php?aid=281 pumeks - Nie Gru 18, 2011 10:12 am Datowania planu bardziej niż "około 1640" chyba nie uściślimy. Jak dla mnie, daty graniczne to zakończenie pierścienia fortyfikacji z jednej strony (1636) a parcelacja Zamczyska i Dolnego Miasta z drugiej* *(Zamczysko - projekt Jerzego Strakowskiego 1648, Dolne Miasto - Jerzy Tellior "ok. 1650") - Historia Gdańska tom 2, s. 414 i 413 Dla mnie jedną z ciekawszych informacji planu Dahlberga jest zaliczanie terenów pomiędzy Martwą Wisłą a drogą do Wrzeszcza, aż do Strzyży, do Żuław Gdańskich (a teren po drugiej stronie Wisły, dzisiejsza "wyspa Stogi", to część Mierzei Gdańskiej). Z tego wynika, że dawny Gdańsk zbudowano w całości na Żuławach. Krzysztof - Nie Gru 18, 2011 11:37 pm
Ja jednak popróbuję 
Oczywiście Dahlberg wykonywał go później, ale ten plan, który "przerysowywał" ja datuję jeszcze jakieś 20 lat wcześniej. Pewne elementy tego planu wyglądają na projekt, a nie na plan "powykonawczy". Najważniejsze wydaje mi się to, że rysunek przedstawia co innego niż zostało wykonane. Pomimo wizualnej sporej zbieżności tu przedstawione jest radykalnie inne rozwiązanie spiętrzenia Motławy dla potrzeb młyna przy Kamiennej Śluzie. Młyn ten był najprawdopodobniej jednym z ważniejszych elementów przygotowujących Gdańsk na dłuższe oblężenie. Przecież wróg mógł bardzo łatwo pozbawić miasto wody z Kanału Raduni. We wszystkich znanych projektach pojawia się młyn napędzany niższą, ale pewniejszą wodą z Motławy. Z praw fizyki wiadomo, że dla obracania koła młyńskiego oprócz wody potrzebna jest różnica jej poziomów przed i za kołem. Z tego względu obok młyna potrzebna była i śluza. Projektant oprócz już istniejących wałów wzdłuż koryta Motławy przewidział dwie grodzie "Cataracty" doprowadzające wysoką (pytanie - jak wysoką?) wodę do młyna. Te zapory (grodzie) miały zapobiec wlaniu się wody Motławy do fosy. Tej koncepcji nie wykonano. To co widzimy na wszystkich planach rysowanych po wykonaniu fortyfikacji to zupełnie inne rozwiązanie. Fosy wypełniono wysoką wodą i stały się one częścią zbiornika retencyjnego młyna. Zapory (grodzie) uniemożliwiające wylanie się tych wód do Motławy wykonano przy wyjściu Motławy z Gdańska. Na mapie z 1711 r. opisane skrótem "Bär.". To nieporównywalnie lepsze rozwiązanie. Zniszczenie przez wroga akweduktu Kanału Raduni kierowało jego wody na ten nowy młyn, a nie bezpośrednio do Wisły, tak jakby to nastąpiło, gdyby wykonano wariant przedstawiony na planie Dahlberga. Mocno nieprecyzyjny sposób, w jaki na tym planie narysowane jest wyjście Motławy z Gdańska interpretuję tak, że i kopiowany projekt nie rozwiązywał precyzyjnie tego "skrzyżowania". Na poniższych planach na niebiesko podkolorowałem zbiornik retencyjny (wysoką wodę)powyżej Kamiennej Śluzy. Krzysztof - Pon Mar 06, 2023 2:31 pm Tu: https://www.facebook.com/...100076639221977
Dla przypomnienia: Potop szwedzki, wojna polsko-szwedzka (1655–1660). |
